پرداخت‌های بینالمللی (International terms of payment) جزء جوانب اساسی تجارت جهانی محسوب میشوند و در فرآیند تسهیل تعاملات اقتصادی بین کشورها نقش بسیار مهمی ایفا میکنند. این پرداخت‌ها بر اساس ابزارهای مالی متنوعی انجام میشوند که شامل اعتبارات اسنادی، حوالههای بانکی، چکهای بینالمللی و انتقال‌های مستقیم (SWIFT) هستند. علاوه بر این حساب باز (Opern Account Trade)، برات ساده (Clean Draft Clean Bill of Exchange)، برات وصولی اسنادی (Documentary Bill of Exchange) و روشهای دیگری برای پرداخت بینالمللی در ایران وجود دارند که در این مقاله به بررسی هر یک پرداخته میشود.
تجارت بر اساس حساب باز (Opern Account Trade)
تجارت بر اساس حساب باز (Open Account Trade) یکی از انواع روش های پرداخت بین المللی در ایران (International terms of payment) است که در آن خریدار کالا یا خدمات را از فروشنده دریافت و به جای پرداخت نقدی، یک حساب باز (اعتباری) با فروشنده ایجاد می‌کند. این نوع تجارت معمولاً برای تسهیل و افزایش فعالیت‌های تجاری به کار می‌رود.
فرض کنید شما یک تاجر و مایل به خرید محصولات از یک تولیدکننده در کشور دیگر هستید. به جای اینکه هر بار پول نقدی پرداخت کنید، تصمیم می‌گیرید یک حساب باز (اعتباری) ایجاد کنید. پس به صورت مراحل زیر می‌توانید تجارت خود را بر اساس حساب باز ایجاد کنید:
- شما و تولیدکننده یک توافق نامه تجاری امضا می‌کنید که شرایط و جزئیات خرید و فروش را مشخص می‌کند.
- تولیدکننده کالاها را برای شما ارسال می‌کند.
- به جای پرداخت نقدی فوری، یک حساب باز ایجاد می‌کنید. این به این معناست که مبلغ خرید به صورت یک وام (اعتبار) به شما اعطا شده است.
- به تولیدکننده تعهد می‌دهید که مبلغ خرید را در یک زمان مشخص در آینده پرداخت خواهید کرد.
- در طول مدت اعتبار، می‌توانید مبلغی از حساب خود برای خرید محصولات دیگر استفاده کنید.
- در زمان تعیین شده، شما ملزم به پرداخت مبلغ خرید به تولیدکننده هستید.
این روش به شما این امکان را میدهد که کالاها را دریافت کنید و پرداخت برخی از هزینه‌ها را به تعویق بیاندازید، که می‌تواند به تسهیل تجارت و مدیریت مالی شما کمک کند. البته، لازم به ذکر است که این روش حاوی ریسک‌هایی از جمله ریسک اعتباری و عدم پرداخت مطمئن نیز می‌باشد.
برات ساده (Clean Draft = Clean Bill of Exchange)
از جمله روش های پرداخت بین المللی در ایران برات ساده است. برات ساده یا Clean Draft، یک نوع سند مالی است که به عنوان ابزار پرداخت بین تجار استفاده میشود. این سند معمولاً در معاملات بین المللی و داخلی به کار می‌رود. به عنوان مثال تصور کنید که شما یک تاجر هستید و کالاهایی خریداری کرده‌اید. به جای پرداخت نقدی فوری، تصمیم می‌گیرید برای انجام پرداخت از برات ساده استفاده کنید. شما و تاجر مقابل یک قرارداد تجاری منعقد می‌کنید که شرایط و جزئیات معامله را مشخص می‌کند.
فروشنده مسئول حمل کالا به مقصد مشخص شده توسط خریدار (شما) میشود. سپس اسناد حمل کالا را (مانند بارنامه یا وثیقه حمل) مستقیماً برای شما ارسال می‌کند. خریدار بر اساس اطلاعات موجود در اسناد حمل، برات ساده ای را به نام فروشنده صادر می‌کند. این برات نشان‌دهنده تعهد خریدار برای پرداخت مبلغ خرید به فروشنده است. خریدار برات ساده را به بانک خود ارسال می‌کند تا از طریق بانک، اقدامات لازم برای وصول مبلغ به حساب فروشنده صورت گیرد. بانک برات را دریافت کرده و به بانک فروشنده ارسال می‌کند تا مبلغ معامله را از حساب خریدار به حساب فروشنده منتقل کند. بانک فروشنده پس از دریافت مبلغ، آن را به حساب فروشنده واریز می‌کند. در نهایت، فروشنده مطمئن میشود که پرداخت برای او انجام شده است.
برات ساده به تاجر امکان میدهد که به راحتی و بدون نیاز به اسناد پیچیده‌تر، وجه خود را دریافت کند. این مفهوم را می‌توان با چکهای بدون صورت (Blank Checks) در برخی اجتماعات مقایسه کرد، که نیازی به تایید خاصی ندارند و صاحب چک می‌تواند مبلغ را به هر کسی پرداخت کند.
برات وصولی اسنادی (Documentary Collection = Documentary Bill of Exchange)
برات وصولی (Documentary Collection) یک روش پرداخت در تجارت بینالمللی است که در آن اسناد مربوط به معامله توسط بانک ارسال میشوند و پرداخت مبلغ توسط خریدار پس از دریافت کالا انجام میشود. این روش به عنوان یکی از روشهای تسویه معاملات مبتنی بر اسناد شناخته میشود. در واقع، برات وصولی به این معناست که پرداخت، همراه با اسناد مربوط به معامله، به بانک میانجی ارسال میشود و تحت نظر بانک تسویه می‌گردد.
مراحل عملکرد برات وصولی
نحوه عملکرد برات اصولی به شرح زیر می‌باشد:
- خریدار و فروشنده در توافقات تجاری خود، شرایط و جزئیات معامله را مشخص میکنند.
- فروشنده کالا را برای خریدار و اسناد مربوط به معامله (مانند بارنامه، فاکتور، گواهی اصالت، و …) را به بانک خود ارسال می‌کند.
- بانک خریدار اسناد را دریافت کرده و آنها را به خریدار ارائه میدهد.
- در صورت توافق بر اینکه معامله به صورت وصولی (دریافتی) است، بانک میانجی اسناد را به بانک فروشنده ارسال می‌کند و از آنجا مبلغ معامله را دریافت کرده و به حساب فروشنده واریز می‌کند.
- بانک خریدار، اسناد را به خریدار تحویل داده و مبلغ معامله را از او دریافت می‌کند.
برات وصولی یک روش امن برای تسویه معاملات است زیرا اسناد مربوط به معامله توسط بانکها مدیریت میشوند و پرداخت توسط خریدار تنها پس از دریافت کالا و اسناد انجام میشود.
روش حواله ای (Full Advance Payment)
روش حواله ای (Full Advance Payment) یک روش تسویه در تجارت است که در آن خریدار پیشاپیش مبلغ کل معامله را به فروشنده پرداخت می‌کند، پیش از اینکه کالاها یا خدمات تحویل داده شوند. این روش بسیار ساده است و در بسیاری از مواقع به عنوان یک ابزار مورد اطمینان در معاملات تجاری استفاده میشود. در واقع، با پرداخت کامل مبلغ به صورت پیشاپیش، خریدار اطمینان حاصل می‌کند که کالاها یا خدمات به او تحویل داده میشوند.
مزایای پرداخت بینالمللی با روش حواله
از جمله مهم‌ترین مزیت‌های پرداخت بینالمللی با روش حواله‌ای می‌توان موارد زیر را نام برد:
- خریدار با پرداخت پیشاپیش، اطمینان حاصل می‌کند که فروشنده ملزم به ارائه کالاها یا خدمات مورد توافق می‌باشد.
- فروشنده با دریافت کامل مبلغ قبل از ارائه کالا یا خدمات، از ریسک عدم پرداخت یا تأخیر در پرداخت معاف میشود.
- این روش مالی بسیار ساده و قابل اجراست.
- با پرداخت پیشاپیش، فروشنده ممکن است ترغیب شود که سریعتر محصولات را تحویل دهد.
ریسک‌های پرداخت بینالمللی روش حواله‌ای
با این حال، باید به یاد داشت که این روش ممکن است برخی مشکلات نیز داشته باشد:
- خریدار با پرداخت پیشاپیش، ریسک اینکه کالاها یا خدمات مورد نظر به طور کامل یا به صورت مطلوب تحویل داده نشوند را بر عهده دارد.
- فروشنده ممکن است ترغیب نشود که سریعتر کالاها یا خدمات را تحویل دهد، زیرا مبلغ معامله را پیشاپیش دریافت کرده است.
- برخی فروشندگان ممکن است نیاز به تأمین نقدینگی داشته باشند و پرداخت پیشاپیش ممکن است برای آنها مشکل باشد.
با توجه به مزایا و مشکلات مرتبط با روش حواله ای، استفاده از این روش بسته به شرایط و نیازهای خریدار و فروشنده متغیر است.
روش حواله با اخذ ضمانتنامه بانکی (Full Advance Payment by Guaranty)
روش حواله با اخذ ضمانتنامه بانکی (Full Advance Payment by Guaranty) نیز یکی از روش های پرداخت در شرایط تحریم است. در این روش خریدار پیشاپیش مبلغ کل معامله را با دریافت یک ضمانتنامه بانکی به عنوان اطمینان از تحویل صحیح کالاها یا خدمات به فروشنده پرداخت می‌کند. این ضمانتنامه بانکی توسط بانک خریدار صادر میشود و به فروشنده اطمینان میدهد که در صورت عدم انجام تعهدات خریدار (مانند عدم دریافت کالاها یا خدمات به موقع)، بانک آماده است مبلغ معامله را به حساب فروشنده پرداخت کند. مراحل عملکرد این روش به صورت خلاصه به شرح زیر است:
- خریدار و فروشنده در توافقات تجاری خود، شرایط و جزئیات معامله را مشخص میکنند.
- بانک خریدار یک ضمانتنامه بانکی صادر می‌کند و آن را به فروشنده ارائه میدهد. این ضمانتنامه به عنوان تضمین برای فروشنده علیه احتمال عدم انجام تعهدات خریدار عمل می‌کند.
- خریدار ملزم به پرداخت پیشاپیش مبلغ کل معامله به حساب فروشنده میشود.
- فروشنده پس از دریافت پیشاپیش، کالاها یا خدمات را به خریدار تحویل میدهد.
- اگر خریدار به هر دلیلی تعهدات خود را انجام ندهد (مثل عدم دریافت کالاها یا خدمات به موقع)، فروشنده می‌تواند به بانک خریدار مراجعه و مبلغ معامله را از طریق ضمانتنامه بانکی دریافت کند.
- بانک خریدار پس از تأیید موارد مرتبط با ضمانتنامه، مبلغ معامله را به حساب فروشنده واریز می‌کند.
این روش با تضمین بانکی، به فروشنده امکان میدهد که اطمینان حاصل کند مبلغ معامله به او پرداخت خواهد شد، حتی اگر خریدار نتواند به موقع و یا به صورت صحیح از تعهدات خود پیروی کند. همچنین این روش نیازمند همکاری و اعتماد به بانک است.
اعتبارات اسنادی (Letter of Credit = Documentary)
اعتبار اسنادی یا Letter of Credit (LC) یکی از روش های پرداخت بین المللی است که در تجارت بین المللی برای تسهیل معاملات و افزایش امنیت اطرافینان مورد استفاده قرار میگیرد. این ابزار با ایجاد تعهدات مالی توسط بانکها، اطمینان میدهد که پرداخت‌ها و تسویه معاملات به نحو صحیح صورت می‌گیرند. مکانیزم اعتبار اسنادی به این صورت است که خریدار درخواست اعتبار اسنادی را از بانک خود میدهد. این درخواست حاوی جزئیاتی مانند مقدار پول، شرایط تسویه، اطلاعات فروشنده و مدارک مورد نیاز است. بانک خریدار پس از بررسی درخواست، یک اعتبار اسنادی (Letter of Credit) صادر می‌کند.
این اعتبار نوعی تعهد مالی از سوی بانک خریدار به نفع فروشنده است. اعتبار به فروشنده اطلاع‌رسانی و مشخصات اعتبار به او اعلام میشود. این اطلاعات شامل شرایط تسویه، اسناد مورد نیاز و جزئیات دقیق معامله است. فروشنده پس از ارسال کالاها یا ارائه خدمات، اسناد مربوط به معامله (مانند بارنامه، فاکتور، گواهی اصالت و …) را به بانک فروشنده ارسال می‌کند. بانک فروشنده پس از دریافت اسناد، اعتبار را بررسی و مطابق با شرایط اعتبار، مبلغ معامله را از بانک خریدار دریافت می‌کند. بانک فروشنده پس از تأیید مستندات و اطلاعات، مبلغ معامله را به حساب فروشنده واریز می‌کند. شما می‌توانید روی این روش نیز به عنوان یکی از روش های پرداخت در شرایط تحریم حساب کنید.
اعتبارات اسنادی به فروشنده اطمینان می‌دهند که پرداخت به او صورت میگیرد، در حالی که به خریدار امکان می‌دهند از درستی و کیفیت کالاها یا خدمات مطمئن میشوند. این ابزار به عنوان یک مکانیزم امنیتی در تجارت بین المللی مورد استفاده قرار میگیرد و به کاهش ریسک‌های مربوط به پرداخت و تحویل کالاها کمک می‌کند.
مزایای اعتبارات اسنادی
اعتبارات اسنادی (Letter of Credit) در تجارت بین المللی به دلیل مزایای متعددی که ارائه می‌دهند، بسیار محبوب هستند. برخی از مزایای این ابزار مالی به شرح زیر است:
- بانک خریدار با ارائه یک تعهد مالی در قالب اعتبار، به فروشنده اطمینان میدهد که پرداخت به موقع و به میزان تعیین شده در اسناد صورت خواهد گرفت.
- اعتبار اسنادی فرایند تسویه تجاری را تسهیل می‌کند. با ارائه اسناد صحیح، تراکنش به سرعت و بدون اختلاف نظر گذشته و مبلغ مورد نظر برای فروشنده واریز میشود.
- اعتبار اسنادی یک ضمانت نقدینگی فوری است. این ابزار به فروشنده اطمینان میدهد که حتی در صورت عدم پرداخت خریدار، بانک موظف به پرداخت مبلغ معامله است.
- برای فروشنده، تسویه مالی سریع از جمله مزایای اصلی استفاده از اعتبارات اسنادی است. پرداخت توسط بانک باعث میشود تا فروشنده نگران تأخیر در دریافت نباشد.
- برای خریدار، اعتبار اسنادی به عنوان یک ابزار کاهنده ریسک عدم تحویل کالاها یا خدمات به کار می‌رود. اعتبارات اسنادی معمولاً مرتبط با شرایطی هستند که تضمین میکنند کالاها یا خدمات مطابق با توافق تحویل داده میشوند.
- حضور اعتبار اسنادی معمولاً فروشنده را به تعاون و تسهیل در مذاکرات تجاری ترغیب می‌کند، زیرا این ابزار اطمینان از پرداخت به موقع فروشنده را فراهم می‌کند.
انواع اعتبار اسنادی
انواع اعتبار اسنادی بر اساس شرایط و جزئیات مختلف معاملات تجاری متفاوت هستند. در زیر، برخی از انواع اعتبار اسنادی را بررسی می‌کنیم:
- اعتبار قابل تحویل (Transferable Letter of Credit)
در این نوع اعتبار، حق ترتیب اسناد به شخص ثالثی به نام فروشنده دیگر انتقال می‌یابد. این ویژگی ممکن است در مواقعی که فروشنده اصلی نتواند کالاها را ارائه کند، مفید باشد. - اعتبار نقدی (Sight Letter of Credit)
در این نوع اعتبار، پرداخت به فروشنده فوری و به صورت نقدی انجام میشود، به شرطی که اسناد مربوط به تحویل کالاها یا خدمات معتبر باشند. - اعتبار مدت دار (Time or Usance Letter of Credit)
در این نوع اعتبار، پرداخت به تعویق افتاده و به مدت زمان معینی (مثلاً 30، 60 یا 90 روز) صورت می‌پذیرد. این نوع اعتبار معمولاً برای کاهش فشار مالی بر خریدار به کار می‌رود. - اعتبار با قابلیت انتقال جزئی (Partial Transferable Letter of Credit)
در این حالت، بخشی از اعتبار قابل انتقال به شخص ثالث دیگر انتقال می‌یابد. این ویژگی به فروشندگان کمک می‌کند تا از اعتبار اصلی بهره‌مند شوند. - اعتبار برگشتی (Revolving Letter of Credit)
در اعتبار برگشتی، اعتبار به صورت مکرر و تا مدت زمان معینی اعتبار دارد. به عبارت دیگر، هر بار که اعتبار به اتمام برسد، به صورت خودکار بازسازی میشود. - اعتبار پویا (Back-to-Back Letter of Credit)
در این حالت، بانک خریدار یک اعتبار اسنادی در کشور خود صادر می‌کند و بانک دریافت‌کننده در کشور فروشنده این اعتبار را به عنوان پایه میگیرد و بر اساس آن یک اعتبار دیگر به فروشنده صادر می‌کند. این روش برای معاملاتی مناسب است که نیاز به اطمینان و جلب اعتبار از طریق بانک داشته باشند. - اعتبار تاخیری (Deferred Payment Letter of Credit)
در این نوع اعتبار، پرداخت به تاخیر افتاده و به مدت زمان معینی (مثلاً 30، 60 یا 90 روز) پس از تحویل کالاها یا خدمات صورت میگیرد.
پرداخت از طریق ارسال حواله
از جمله روشهای پرداخت در بازرگانی بین‌الملل، پرداخت از طریق ارسال حواله یک روش تسویه مالی در تجارت است که معمولاً در مواقعی استفاده میشود که خریدار و فروشنده به صورت مستقیم با یکدیگر آشنا شده و به هم اعتماد داشته باشند. این روش به این صورت عمل می‌کند که فروشنده یک حواله یا چک برای خریدار صادر می‌کند، سپس خریدار این حواله یا چک را به بانک ارائه میدهد تا پرداخت وجه صورت گیرد. مراحل عملکرد ارسال حواله به شرح زیر است:
- خریدار و فروشنده در توافقات تجاری خود شرایط معامله و جزئیات پرداخت را تعیین میکنند.
- فروشنده یک حواله یا چک به مبلغ معامله صادر می‌کند و آن را به خریدار ارائه میدهد. حواله می‌تواند به صورت اسنادی یا الکترونیکی باشد.
- پس از دریافت حواله، خریدار اطمینان حاصل می‌کند که کالاها یا خدمات به شرایط توافق شده تحویل داده شده‌اند.
- خریدار حواله یا چک را به بانک خود ارائه میدهد. بانک خریدار پس از بررسی و تأیید حواله، مبلغ مربوط به معامله را از حساب خریدار کسر و به حساب فروشنده واریز می‌کند.
- بانک خریدار مبلغ تسویه را به حساب فروشنده منتقل می‌کند.
پرداخت بینالمللی به چه عواملی بستگی دارد؟
پرداخت بینالمللی به عوامل متعددی بستگی دارد که در ادامه، عوامل مهمی که در فرآیند پرداخت بینالمللی نقش دارند، بیان شده‌اند:
- ارز مورد استفاده در پرداخت بینالمللی اهمیت بسیار دارد. تعیین ارز معامله، نرخ ارز و نوع ارز بر تسهیل یا مشکل‌سازی فرآیند پرداخت تأثیرگذار است.
- شرایط تسویه معامله نیز به صورت مستقیم بر پرداخت‌های بینالمللی اثر دارد. شرایط مختلفی مانند پرداخت فوری، پرداخت به تعویق یا پرداخت به صورت اقساط ممکن است در معاملات بینالمللی در نظر گرفته شوند.
- استفاده از ابزارهای مالی مانند اعتبارات اسنادی، حوالههای بانکی، چکهای بینالمللی و… نیز نقش مهمی در پرداخت بینالمللی دارد.
- تعهد بانکی نقش حیاتی در پرداخت‌های بینالمللی ایفا می‌کند. بانکها باید تضمین کنند که پرداخت‌ها به‌موقع و با توجه به شرایط تعیین‌شده انجام شود.
- تحریم‌ها و محدودیت‌ها نیز می‌توانند بر پرداخت‌های بینالمللی تأثیرگذار باشند. برخی کشورها مانند ایران با تحریم‌ها یا محدودیت‌های ارتباطات مالی مواجه هستند.
- قوانین و مقررات مربوط به تجارت بینالمللی و ارتباطات مالی نیز بر پرداخت‌های بینالمللی تأثیر می‌گذارند. مطالعه دقیق و رعایت قوانین بینالمللی امری ضروری است.
چالش‌ها و راهکارهای پرداخت‌های بینالمللی در شرایط تحریم
پرداخت‌های بینالمللی به عنوان یک ابزار اساسی در تسهیل تجارت جهانی و ارتباطات اقتصادی بین کشورها از اهمیت بالایی برخوردار هستند. استفاده از این ابزارها، تسویه سریع، امن و مطمئن، تجارت بینالمللی را تسهیل نموده و افراد و شرکت‌ها را به انجام معاملات در دسته‌های مختلف قادر می‌سازد. با توجه به تنوع ابزارهای مالی مورد استفاده، انعطاف‌پذیری در انجام تراکنش‌ها و تطابق یافتن با نیازهای مختلف فعالان اقتصادی امکان‌پذیر است. همچنین، رعایت مقررات ملی و بینالمللی، بهبود سیستم نظارت بانکی و مدیریت هوشمندانه از اهمیت به‌سزایی در حوزه پرداخت‌های بینالمللی برخوردار است. شما می‌توانید در ایران نیز با استفاده از خدمات آریاپی پرداخت‌های بینالمللی خود را انجام داده و از طرق مختلف وجه مورد نظر خود را دریافت کنید.